منبت و منبت كار

استاد علي امامي

منبت كاري مانند خاتم كاري از هنرهائي است كه در دوران صفويه راه پيشرفت و ترقي را به سرعت پيمود و هنرمندان منبت كار آثار بسيار زيبائي در اين دوره از خود باقي گذاردند؛ ولي در دوره قاجاريه به علت عدم توجهي كه به هنر و هنرمندان شد، اين هنر نيز در بوتة فراموشي ماند و رو به انحطاط نهاد، تا اين كه با ظهور سلسله پهلوي هنر منبت نيز مانند ساير صنايع مستظرفه مورد توجه قرارگرفت و موجبات احياي اين هنر فراهم گشت.
يك فرد با ذوق و علاقمند به اين هنر، اگر بخواهد براي اولين بار با فنون و اصول منبت كاري آشنا شود و به فراگرفتن اين هنر اشتغال ورزد بايد گام نخستين را از كوي طراحي بردارد و پس از آن با آشنائي كامل به انواع چوب‌ها و وسايل كار و آموختن فن درودگري، هنر مشبك را تعقيب و فنون موزائيك كاري، معرق كاري، رنگ كاري و رويه كوبي را فرا گيرد. 
براي توضيح مختصر هر يك از فنون ذكر شده مي توان چنين گفت:
منبت كاري در دو نوع ريز و درشت برروي چوب و عاج و استخوان انجام مي شود و شامل مجسمه سازي، نيمرخ و تمام رخ، گلبرگهاي اسليمي، ختائي و غيره مي‌باشد.   
مشبك كاري در تزيين قابها و ساير وسايل تجملي به كار برده مي شود و معمولاً بر روي چوبهاي گوناگون و عاج و استخوان انجام مي گردد.
 معرق كاري و موزائيك كاري شامل قرار دادن چوبهائي به رنگهاي طبيعي و عاج و استخوان و صدف در كنار     هم و به هم آميختن آنها و ايجاد يك سري نقشه هاي زيبا و بديع مانند اشكال گوناگون هندسي، برگ اسليمي،  مينياتور و نظائر آن است.   
رنگ كاري و رويه كوبي به منظور زيباتر ساختن و جلا بخشيدن به كارهاي منبت كاري است تقريباً مراحل نهائي كار است و در هنر تزئيني منبت مورد نظر هنرمندان و صاحبنظران اين فن مي‌باشد. رنگ كاري و رويه كوبي علاوه بر افزودن بر زيبائي اثر، چوب را از گزند رطوبت و گرما و نظائر آن حفظ مي‌كنند.
در بين شهرهاي ايران دو شهر آباده و شيراز از مراكزي است كه در آن منبت كاري و ساير رشته هاي اين هنر رواج بسيار دارد و مخصوصاً در شهر آباده هنر مزبور رونق بيشتري دارد. در سال 1311 كه به دستور رضا پهلوي به منظور متمركز ساختن هنرهاي ملي، «هنرستان صنايع قديمه» تأسيس گرديد، مرحوم احمد امامي كه از هنرمندان بنام و از استادان بزرگ منبت كاري به شمار مي‌رفت و در شهر آباده سكني داشت به منظور ايجاد كارگاه منبت كاري و تعليم هنرجويان به تهران دعوت شد. مرحوم احمد امامي به همراهي فرزند خود، علي امامي به تهران آمد و كارگاه منبت، به همت اين استاد فقيد تأسيس گرديد. استاد امامي تا سال 1319 خدمات ارزنده و شايان توجهي در جهت پيشرفت منبت و پرورش هنرمندان قابل و باذوقي در اين زمينه انجام داد و آثار نفيس و زيبائي از خود باقي گذاشت.   
بعد از درگذشت استاد احمد امامي، فرزند با ذوق و هنرمند او - علي امامي - رياست كارگاه منبت كاري را عهده دار شد و به آموزش هنرجويان و علاقمندان اين هنر پرداخت.

 

علي امامي
وي در سال 1291 در شهر آباده ديده به جهان گشود و بعد از طي دوران تحصيل، با شوق و علاقه وافري كه به هنر آباء و اجدادي خود نشان مي داد، تحت نظر و تعليم پدر هنرمند خويش، به آموختن اصول مقدماتي فن منبت كاري مشغول شد وبا استعداد قابل توجهي كه داشت پدرش او را همراه خود به تهران آورد. 
علي امامي از اين پس به ادامه كوششهاي هنري در كارگاه منبت اشتغال ورزيد و بعد از فوت پدر، از آنجا كه استادي لايق و با كفايت به شمار مي رفت در رأس اين كارگاه، به تعليم هنرجويان و خلق آثار زيبا و پر ارزش منبت پرداخت.
در كارگاه منبت كاري هنرهاي زيباي كشور چهارده نفر هنرمند و هنر جو تحت نظر استاد علي امامي به تهيه آثار ارزنده هنري اشتغال دارند كه در اين جا از آنان به ترتيب ياد مي شود:
آقايان پرويز زابلي، عباس شهميرزادي، محمد طاهر امامي، عزيز الله ويزائي، عباس امين، قاسم شهريه، محمد علي شيرازي، حسن احيائي، شاپور گودرزي، حسين اعيان، اكبر حاجي قاسمي، حسن حلج، اكبر سريري، حسن آزاد خواني. 
از جمله آثار پرارزش و ممتازي كه تحت نظر و هدايت آقاي علي امامي به وسيله هنرمندان كارگاه منبت كاري هنرهاي زيباي كشور ساخته شده و موجبات شناساندن بيشتر كشور ما را به جهانيان فراهم ساخته كارهاي زير را مي توان نام برد:
ـ بوفه بزرگ هفده كشوئي منبت و معرق و مشبك كاري كه در سال 1319 ساخته شده است. اين اثر در زمان سلطنت رضا پهلوي، در نمايشگاه امتعه وطن، به معرض نمايش گذارده شد و از طرف نمايشگاه مزبور به اخذ مدال نائل گرديد.
ـ ميز گرد به وسعت يك متر و پنجاه سانت كه سطح آن از طرحهاي شاه عباسي معرق و اطراف پايه هاي آن منبت كاري شده است. اين ميز بسيار نفيس در نمايشگاه سازمان صنايع كشور به معرض نمايش گذارده شد و مورد توجه و استقبال شركت كنندگان در نمايشگاه مزبور قرار گرفت و مدال ممتاز نمايشگاه را كسب نمود. 
ـ ميز مربع مستطيل به طول 5 متر و به عرض يك متر و بيست سانت. كليه سطح اين ميز از عاج و صدف و استخوان و چوبهاي گوناگون با رنگهاي طبيعي معرق كاري شده و اطراف ميز از چوب فوفل به طور برجسته ساخته شده است. پاية اين ميز به سبك معماري است. ميز مزبور در نمايشگاه جهاني بروكسل نمايش داده شد و مورد توجه و استقبال بينندگان و شركت كنندگان واقع گرديد و به اخذ مدال طلاي«گراند پري» بزرگترين و ارزنده‌ترين جايزه نمايشگاه نائل گرديد.
ـ كارگاه منبت كاري، در نمايشگاه ديگري كه در سال 1325 از طرف وزارت فرهنگ در محل فعلي ساختمان مجلس سنا برگزار شده بود شركت كرد و با نمايش آثار متعددي از معرق و منبت، مدالهائي ذيقيمتي دريافت كرد.

گردآوي: مريم شريفي
منبع: فرشي، مهدي. "با كارگاه منبت كاري هنرهاي زيباي كشور آشنا شويد". دوره 1، ش3 (دي 41)